Ул Бөек Җиңү салютын күргән

Тәтеш кадет мәктәп-интернаты укучысы Андрей Чернечков безгә карт әбисе турында сөйләде.

 – Безнең гаилә зур, һәм минем горурланырлык, тиңләшерлек һәм сөйли алырлык кешем бар.   

Әти ягыннан карт әбием Куприянова Нина Никифоровна 1921 елның 15 декабрендә Тәтеш районы (хәзерге Буа районы) Яшев авыл Советының Кызыл Кыр авылында педагоглар гаиләсендә туган. Әтисе Никифор Прокопьевич математика укытучысы булган һәм төрле вакытларда Кызыл Кыр, Удельное Нечасово, Чинчурино, Бизяевка, Колунец авылларында укыткан, аннары Тәтеш педагогика училищесында мәктәп директоры булып эшләгән. “Атказанган укытучы” исеменә ия булган. Әнисе Евдокия Матвеевна башлангыч сыйныфлар укытучысы булып эшләгән, район авылларында һәм Тәтеш шәһәрендә рус теле һәм әдәбияты укыткан.  I дәрәҗә “Ана медале”, Хезмәт Кызыл ­Байрагы ордены, Ленин ордены кебек бүләкләргә ия.

Карт әбием Нина Никифоровна башлангыч сыйныфны тәмамлаганнан соң, Буада Луначарский исемендәге урта мәктәптә укуын дәвам иткән. Аны тәмамлагач, Олы Тархан районының Жуково авылында укытучы булып эшли башлаган. 1939 елның сентябрендә ул укытучылар институтының физика-математика факультетына укырга кергән, мәктәптә математика укыту турында хыялланган. 1941 ел. Сугыш башлануы турында коточкыч хәбәр килгән, ул кешеләр тормышын тамырдан үзгәрткән.

Карт әбиемнең хатирәләре белән уртаклашам. “Институт матур сквердан ерак түгел урнашкан иде. Аннан ерак түгел Суворов училищесы бар иде. Без имтиханнарга әзерләнеп утыра идек. Кинәт урамда радиодан кайгы маршы уйный башлады, дәрәҗәле кешеләрнең берәрсе вафат булгандыр дип уйладык, ләкин шунда Левитанның тавышын ишеттек”. Аның сүзләрен ул яттан белә иде.

Имтиханнарны тиз тапшырганнар, аннары – “Лаеш” совхозында урып-җыю эшләре. Нина бер елдан артык Тәтеш районы партия комитетының пропаганда бүлеге секретаре булып эшләгән һәм фронтка җибәрүне сораган. “Без кызларны алмыйбыз” дип, күп тапкырлар кире борып җибәргәннәр. Шулай да 1942 елның апрелендә аны алганнар. Ул Подольск янында беренче зенит-прожектор дивизиясенең прожектор полкында элемтәче булып хезмәт иткән.

“Без барлык позицияләр һәм зенитчылар белән элемтәдә тордык. Без, кызлар, үзебезгә землянкалар ясадык. Ирләр бик аз иде, команда составында, безнең подразделениедә алар нибары икәү генә иде. Шулай булгач, кызлар күпчелек бурычларны үзләре башкарып чыктылар, – дип сөйләгән карт әбием Нина. – Караңгы төшә башлау белән, аерым хәл игълан иттеләр. Барлык телефончылар да үз аппаратлары артында утырдылар. Һәркемнең үз позициясе бар иде. Дежур телефончылар бу вакытта шулай ук тулы әзерлектә булды. Әгәр кайдадыр элемтә өзелсә, алар линияне тикшерергә бардылар, мин дә йөрдем”.

Командованиедә Нина Куприянова яхшылар исәбендә булган, аңа сержантлар мәктәбендә укырга тәкъдим иткәннәр, ләкин ул баш тарткан. 1945 елның июнендә элемтәче Нина Никифоровна Куприянова полкның иң яхшы вәкилләре исәбендә Мәскәүгә Җиңү парадына барган. Бу көн турында сөйләгәндә, аның күзләре яшьләнә торган иде: “Бу чын могҗиза булды! Бер-берсен беренче тапкыр күргән кешеләр үзләрен гомер буе таныш кебек итеп тоттылар. Ә күпме салют булды! Мәскәү өстендә күк йөзе күренмәде – бары тик якты утлар гына!”

Сугыш тәмамлангач, Нина Никифоровнаның барысы да күңелле һәм шатлыклы башланып киткән, ул хыялы тормышка ашсын өчен, бәхетле килеш үз авылына кайткан. Ләкин язмыш башкача хәл иткән. Тәтеш хәрби комиссариатында Нина разнарядкага – юридик мәктәпкә эләккән. Ул “Математиклар сездән башка да җитәрлек” дигән райком секретарена каршы сүз әйтә алмаган.

Нина Никифоровна ­юри­дик тәҗрибәне хөкемдарлыктан ­башлаган.

“Судья вазифасында җиңел булмады. Даими рәвештә сораулар туды, карар кабул итү бик авыр, ә  кеше язмышын хәл иткәндә, бу икеләтә авыр”, – дип әйткән карт әбием.

Бу вазифада ул дүрт ел эшли алган. Аннары йомшак күңелле булу сәбәпле адвокатлык тәҗрибәсенә күчкән һәм шулай итеп егерме ел хезмәт куйган. Аның өчен бу шөгыль күңеллерәк булып тоелган. Теләсә нинди вәзгыятьне   җайга сала алган.

Ул беркайчан да үткәнгә борылып карамаган, һәрвакыт болай дип әйткән: “Анда бер хәл булды, хәзер бөтенләй башка. Яшәлгән вакытка караганда, без хәзер күпкә яхшырак яшибез. Сугышлар илебезне бөлдерде, рухи яктан барысы да шулай калды, ә матди яктан барыбер җиңелрәк”. 

Нина Никифоровнаның язмышы җиңел булмаган, ул кыю, көчле рухлы, дүрт баланы берьялгызы гына диярлек тәрбияләгән, коточкыч янгын кичергән, ут бөтен мал-мөлкәтен генә түгел, документларын, фронтташ дусларының адресларын һәм башка күп нәрсәләрне юк иткән.

Ләкин ул сынмаган-сыгылмаган, тормышны бик яраткан. Аңа киләчәктә нәрсә булачагы һәрчак кызык булган. Тормыш гөрләгән, вакытлар тиз узган һәм 2023 елның 22 февралендә Нина Никифоровна вафат булган. Тәтештәге кадет мәктәбенә укырга кергәч,  мин аның болай дип әйткән сүзләрен хәзергедәй хәтерлим: “Андрейка, синең янәшәңдә таләпләре аңлашылмаган ниндидер абыйлар булыр, һәрвакытта да алай булмас – тынычлан, борчылма, барысы да үтәр. Белеп тор, без сине яратабыз һәм синең белән горурланабыз! Минем өчен шәһәр бик якын, ул синең өчен дә шундый булсын”, – дип уртак­лашты чыгарылыш сыйныф ­укучысы.

фотоны Андрей Чернечков тәкъдим итте