Чайный плес Соколеноктан башланган

(Тәтеш, 13 февраль, “Тәтеш таңнары”).

Дәвамлы язманы тә­тешле, “Горизонт” кате­ры­­ның элекке капитаны Юрий Романчев башыннан ахырына кадәр укып барган. Газетабыз редакциясенә ул пристань­нең 1976 елгы аклы-каралы фотосурәтләрен һәм атлас алып килде. Идел буйлап судноларда ул ким дигәндә 48 ел йөргән. Шуңа күрә хатирәләре дә бик күп. 

“РСФСРның Европа өле­шендәге бердәм тирән сулы системалар атласы” томын ачып, ул болай дип сөйли башлады:
– Сез Макаров хатирәлә­ренең 1нче бүлегендә язган Тегермән утравы картада бар. Су күтәрелгәндә ул су астында кала, ә киме­гәндә – чыга. Совет заманында анда Болгар­дан да, Тәтештән дә кеше­ләр тимер-томырны күп җыйдылар. Анда ­элекке Идел вакытында ук те­гер­мән булган, шуңа да аны шулай дип атап йөрт­кәннәр. Анда баржалар кереп туктаган. Тегермән булгач, димәк, анда он да ­тарттырганнар.        
Минем төзәтмә ­кертеп җибәрәсем килә: язмада әйтеп үтелгән Чайный плес Лобачтан түгел, ә Соколенок борыныннан башланган. Элек көнбатыш җилләре искән, ә тау артында тыныч булган. Капитаннар анда кереп туктагач, чәй эчәргә йөргәннәр. Рульдәге кешене калдырганнар.  

фотосы Юрий Романычев архивыннан 

Картада кечкенә утрау­лар күп, күбесе исемсез. Ә менә Балымер, Вертолет, Шишка, Поши утрау­лары, Комаровка урыннарында кайчандыр, элекке Идел вакытында ук, авыл булган. Балымерда гравий чыгарганнар, сай урыннарда турыдан-туры көрәк белән алганнар, тачкалар белән ташыганнар һәм баржаларга төягәннәр. Әмма бу узган ел башында ук булган. Юрий Александрович бу хакта әтисе сөйләгән буенча белә.   
Картада әле тагын ти­рәнлекне күрсәткән саннар да бар. Иң тирән урын, 37 метр, “хлебный” причалыннан өстәрәк. Суднолар йөреше уза торган прис­таньда тирәнлек сайрак, 20 – 25 метр. Бу урыннарда боз да соңрак ката.   
–     Рейска картасыз чыгармыйлар иде. Үзгәреш­ләрне судно инспекция­се җибәрде. Барлык үз­гәрешләрне билгеләде, – дип аңлата картада булган тамгаларны Юрий Александрович. – Ак һәм зәңгәр – сай һәм тирән урыннар икәнлеген күрсәтә. 
Сугыш вакытында Әс­терханнан тоз төягән бар­жаны буксир тагып килә иде, дип сөйли иде әни. Тиешле урынга килеп өлгерә алмаганнар, Иделдә боз ката башлаган. Буксир аны Кабан утравының Чертык кушылдыгына куйган. Барлык тирә-юнь авыллардагылар шушында шырпы тарт­масы кадәрле тозны йомыркага, иткә алыштырып алырга килгәннәр. Әни Зеленовкадан килгән, Красная Полянадан да кешеләр булган. Шкипер хатыны һәм балалары белән бөтен кышны баржада яшәгән.     
Менә картадагы тамга: “Якорь­ләрне төшер­мәскә”.  

– Хәрбиләр 80нче еллар башында кабель үткәр­деләр. Ул Балымер аркылы, Идел төбеннән Тәтеш ярына таба барды. Аннары бу эшне туктаттылар. Кабельгә зыян китерергә мөмкин булганлыктан, “Якорь­ләрне төшермәскә” дигән тамга куелды, – дип аңлата Юрий ­Александрович.  

Идел яры буйларында һәм утрауларда балыкчылар станнары булган. Пролей-Кашада, Урюмда, Кашкада. Алар балык заводы карамагында булган. Юрий Александрович карап-күзәтеп торучы Данилны искә ала, ул Долиновкада Идел яры буенда үз йорты белән яшәгән. Җил-давыл вакытларында суднолар шушы югалган авыл янында тукталганнар. 

– Тәтештән түбәндәрәк Идел­дә 41 (анда № 41 дигән йөреш тамгасы булган) дип йөртелүче урын бар, ул Куйбышев ГЭСыннан тәртип санын аңлата. Аны барлык балыкчылар да белә, – дип уртаклаша Юрий ­Александрович.  

Элекке пристаньнең, Күл станциясе коллективының фоторәсемнәрен кызыксынып карыйбыз, анда кайчандыр Юрий Александрович хезмәт куйган. Еллар төпкеленә чумган бу вакытлар турындагы хатирәләр аңарда бихисап. Бәлки, сезнең дә газета укучыларыбыз белән уртаклашыр хатирәләрегез бардыр?