Чуаш туйларының үзенчәлекләре: бирнә, щи һәм кияүне мендәргә утырту

Пролей-Каша авылы. Язгы көндә тын гына эңгер-меңгер төшә, суык бирешергә ашыкмый, бит очларын җиңелчә генә чеметтереп ала. Машинаны олы юлда калдырабыз, Вера Скрипачева йортына бара торган юлны урыны белән кар каплаган, шуңа күрә җәяүләп атлыйбыз. Хуҗабикә инде безне көтә һәм  күркәм йортның капка төбеннән үк каршы ала.
Андыйлар хакында “төп яшәүче” диләр. Пролей-Каша – аның бабаларының кече ватаны, ул биредә туган, биредә аның балачагы һәм яшьлеге узган, биредә үк, кырык елдан күбрәк элек, кияүгә чыккан.

“Авылда чуаш йоласы буенча туйны без соңгыларның берсе булып үткәргәнбездер, мөгаен. 
Ә бу болай булды: кияү белән аның әнисе башта танышыр­га һәм димләргә килделәр, үзләре белән икмәк, тоз һәм бер шешә спиртлы эчемлек алып килделәр. Әти-әниләр тантанага ничә йорт хуҗалыгын чакырачаклары турында мул табын янында киңәш-табыш иттеләр. Нәкъ тә менә йорт хуҗалыгын, ә кешене түгел. Мәҗбүри шарт: кунак­лар так санда булырга тиеш иде”, – дип сөйли ул. Аннары матур гадәт буенча туй алдыннан булачак ир белән хатынны әти-әниләре каршылый, анда кәләш бүләкләр тарата: кияүнең әтисенә – күлмәк, әнисенә – күлмәк, ә калганнарның барысына да – яулык­лар һәм сөлгеләр. Бу көнне тантана кайчан үткәрелүе әйтелә. 

Туйның беренче көнендә бары тик яшьләр генә бәйрәм итә. Егет кызны алыр­га килгәч, калым түләгәннән соң, аны өстәл янына, мендәргә, кызыл почмакка утырталар, озата килүчеләрнең барысы да аның янәшәсенә урнашалар. Алар һәм кәләшнең әнисе бер-берләренә күчтәнәчләр бирешәләр. Кәләшнең туганнары табынга утырмыйлар, ә кунакларны сыйлыйлар һәм аларның күңелләрен күрәләр. Аннары җыелучылар аерым бер кызыксыну белән көткән йола башлана. Өстәлгә ризыклар белән  кайнар щи куялар, кияү һәм кәләшнең әнисе кашык алалар да аны бер-берсен уздырып ашарга тотыналар.
“Кәләшнең дусты кияүгә булачак хатыны әзерләгән күлмәкне кидерә һәм аңа тагын ике әйбер тапшыра (барлыгы өч  яки биш бүләк булырга тиеш). Гадәттә ул бия­ләйләр һәм кулъяулык. Әлеге тантана вакытында туганына кияүне үбеп алырга насыйп булса, ул бүләкләр өчен түләргә тиеш. Аннары кәләш чыга”, – дип уртак­лаша Вера Леонидовна.
Аның әйтүенчә, ата-ана фатихасы өчен алдан ук хач сатып алганнар, аны матур яулык белән ураганнар. Кәләш шуны тотып кияү йортына барган, анда егетнең туганнары яшь өйләнешүчеләрне ипи-тоз белән каршылаганнар, өстәл янына кызыл почмакка, өстәвенә яшь ирне ­кабат мендәргә утыртканнар. 
Кияүнең туганнары кәләш ягыннан килгән кунакларның шунда ук күңелләрен дә ачканнар. Шулай да үзләре аш табынына утырмаганнар. Шуннан соң тагын бер йола уздырганнар: бүлмә буйлап кәләшнең бирнәсен – чигелгән сөлгеләр, пәрдәләр, мендәр тышлары, челтәр кап­лавычлар (искәрмә: караватның аскы кырыйларын әйләндереп алган декоратив элгечләр) элеп чыкканнар. Шуннан соң күмәкләшеп күңел ачу башланган. Чуаш туйларында яшь гаиләгә бүләкләрне беренче көнне бирмәүләрен билгеләп үтәсе килә,. 

Икенче көнне иртән яшь хатын кунаклар килгәнче чәчен үрергә, аны яулык белән яшерергә, һәм кияү йортында үзенең бирнәсенә “урын табарга” тиеш була: сөлгеләрне тезеп куярга, пәрдәләр эләргә, мендәрләргә тышлык­лар кидерергә һәм башкалар. Туйда беренче көнне яшьләр бәйрәм итсә, икенчесенә инде, Сене хота (яңа башкода) дип аталганына, өлкән буын чакырылган. Яшьләр бүлмә уртасында биегәннәр,  акча сипкәннәр һәм бүләкләр биргәннәр.

Өченче көнне дә кызыклы булган, ул Сене хона (яңа кунак) дип аталган. Әмма, Вера Леонидовна әйтүенчә, аны барысы да түгел, ә бары тик финанс ягыннан мөмкинлекләре булучылар гына билгеләп үткән. Яшь хатын яңа туганнары (искәрмә: иренең туганнары) белән үзенең әти-әнисе йортына кунакка килгән. Туйны күбрәк 3 көннән артык уздырганнар.

Һәрбер буынның – үз кыйммәтләре, һәрбер халыкның – үз йолалары. Вакытлар алышына, кайчандыр Пролей-Каша авылында һәр атнада туй уздыруларын хәзер инде күз алдына да китерүе читен. Вера Скрипачева чуаш милли киемнәрен кадерләп сак­лый. Чуар күлмәк, атлас алъяпкыч һәм чәчәкле ак  яулык әйтерсең лә үткәндәге гореф-гадәтләрнең кайтавазы сыман...